YARA BAKIMDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
Yara Bakımında Temel İlkeler
- Hastanın genel durumunu düzeltmek,
- Yara yüzeyindeki basıncı kaldırmak,
- Yarayı nemli tutmak,
- Uygun ve steril pansuman malzemeleriyle gerekli olduğu takdirde yaradaki nekrotik dokunun temizlenmesi, yara ve çevresinin yara merkezinden başlanarak etrafa doğru antiseptik solüsyon ile silmek,
- Enfeksiyonla mücadele etmek,
- Gerektiğinde steril gazlı bez veya cerrahi biyolojik örtüler ile kapatmak,
- Yara ısısını sabit tutmak,
- Kan değerlerinin takibini yapmak,
- Yarayı her gün açarak enfeksiyon, serozite ve hematom açısından değerlendirmek.
Yara İyileşmesini Geciktiren Etkenler
Yara iyileşmesini geciktiren etkenler aşağıda verilmiştir:
1) Kanlanma: Yeterince kan akımı olmayan bir yara iyi beslenemediğinden
dolayı iyileşmesi gecikir, enfeksiyon kapma ve nekroze olma (doku ölümü)
tehlikesi artar. Cerrahi uygulama esnasında lokal damarlara zarar verilmemesi
iyileşmeyi hızlandırır. İleri yaş ve sigara kullanımı kanlanmayı bozduğundan
yara iyileşmesini geciktirir.
2) Enfeksiyon: Yaraya bakteriler dışarıdan ya da kan yoluyla gelirler.
Ameliyathane şartlarında bile her yara bir dereceye kadar kontaminedir. Her
kontamine yara enfekte olmaz. Bir gram dokuda 100 000’den fazla bakteri varsa
yarada enfeksiyon ihtimali % 50’dir. Enfeksiyon yara iyileşmesinde ciddi
gecikmelere neden olur.
Enfeksiyona direnci bozan lokal yara faktörleri; yabancı cisimler, ölü dokular, şiddetli
travmatize dokular, aşırı gergin kapanma, radyasyon, hematom, ölü boşluk ve uygun
olmayan sütur materyalleridir.
3) Doku tipi: Deri, bağırsak, mesane, vajina gibi dokuların iyileşme potansiyeli
çok yüksekken; sinir, fasya gibi dokular çok geç iyileşir.
4) Travma: Yara yeri üzerine travma iyileşmeyi olumsuz etkiler. Bu nedenle yara
yeri yeterli süre kapalı tutularak olası travmaların etkisi azaltılmalıdır.
5) Yabancı cisim: Yabancı cisimler dokuda reaksiyona yol açarak iyileşmeyi
geciktirir. Yabancı cisimler; küçük taş, cam, tahta, toz, toprak parçalarıdır.
Kontamine yaralardaki yabancı cisimlerin temizlenmesi bakterilerin azalmasını
sağlamaktadır.
6) Radyasyon: Radyasyona maruz kalındığında hücrelerin çoğalma ve sentez
kabiliyeti bozulmakta dolayısıyla iyileşme gecikmektedir. Radyasyon, yara
iyileşmesinin inflamasyon döneminde çok az değişikliğe yol açar. Proliferasyon
fazında ise hem kapiller hem de fibroblastik hücre yapımını engeller.
7) Isı kaybı: Açık yaralarda, radyasyon ve buharlaşma yoluyla ısı kaybı olur. Isı
kaybı da yeni hücre oluşmasını ve çoğalmasını olumsuz etkiler ve doku onarımı
yavaşlar. Ayrıca, hipotermi lokal direnci düşürdüğü için enfeksiyon gelişme
riski artar.
8) Uygunsuz örtü ve sargılar: Uygun olmayan örtü ve sargıların kullanımı
dolaşımı bozabilir veya epitelizasyonu kaldırabilir. Bu da yara iyileşmesinin
gecikmesine neden olur.
9) Malnütrisyon: Yara iyileşmesinde önemli bir faktör de yeterli miktarda
protein, vitamin ve minerallerin alınmasıdır. Yeni doku oluşumu için protein
içerikli beslenme önemlidir. Proteinler yeniden damarlanma, lenfosit oluşumu
ve kollajen sentezi için gereklidir. Protein eksikliğinde inflamasyon fazı uzar.
Yara iyileşmesi için metionin, sistin, sistein ve arjinin gibi aminoasitler hayati
önem taşırlar.
Karbonhidratlar ve yağlar, hücrenin enerji kaynağıdır. Hücre sentezinde özellikle
hücre membranı sentezinde yağların rolü büyüktür. Eksiklikleri yara iyileşmesini olumsuz
etkiler.
Sodyum, potasyum, kalsiyum, klor, fosfor, çinko ve magnezyumun eksikliği kollajen
sentezinde bozukluklara sebep olur ve iyileşmeyi olumsuz etkiler. Çinko yetersizliğinde
epitel hücreleri ve fibroblastlar göç edebilirler fakat çoğalamazlar. Sonuçta epitelizasyon
oluşmaz ve kollajen üretimi yara kenarlarını bir arada tutacak yeterli düzeye ulaşamaz.
Yüksek çinko konsantrasyonu yara iyileşmesi için zararlı olabilir.
A, C, B, E, D gibi vitaminler de yara iyileşmesi için gereklidir. Ancak yüksek dozda
vitamin E, yara iyileşmesi ve kollajen üretimini belirgin olarak yavaşlatır. Yüksek doz A
vitamini, enflamasyonu artırır. Vitamin C, kollajen sentezi için gereklidir.
10) Dolaşım bozuklukları: Kan dolaşımının iyi olmaması yara bölgesine yeterli
kanın dolayısıyla yeterli oksijenin gitmesine engel olmaktadır.
11) Hormonlar: Yara iyileşmesinde tiroid, hipofiz ve pankreas hormonları etkilidir.
Kortikosteroidler, inflamatuar hücre sayısını azaltır, sekonder enfeksiyon riskini
arttırır.
12) Kronik hastalıklar: Diyabet, dolaşım hastalıkları, karaciğer, böbrek yetmezliği
gibi sistemik hastalıklar ile anemi ve kanser gibi hastalıklar yara iyileşmesini
geciktirir.
13) İlaçlar: Kortizon, kemoterapötik ve antimetabolit gibi ilaçlar yara iyileşmesi
üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.
Steroid tedavisinin vücut direncini baskılayıcı bir etkisi vardır. İyileşme sürecini
olumsuz etkileyebileceğinden steroid dozunun azaltılması gerekir. Özellikle aspirin ya da
antikoagülan kullanımı, trombositlerin agregasyonunu azaltarak kanama zamanını uzatır.
Kemoterapötik ilaçlar, kemik iliği depresyonu yaparak inflamatuar fazdaki hücre
proliferasyonunun bozulmasına neden olur. Ayrıca immün sistemi baskıladığı için özellikle
açık yaralarda patojen mikroorganizmaların çoğalmasını kolaylaştırır.
14) İleri yaş: Yaşlanma ile birlikte dolaşımın yavaşlamasına bağlı olarak cildin
kanlanmasında azalma olur, fibroblastların ve epitel hücrelerin proliferasyonu
yavaşlar. Yapısal glikoproteinlerde azalma görülür, solunum sistemi
fonksiyonları azalır. Tüm bu değişimler yara iyileşmesini olumsuz etkiler.
15) Doku kuruluğu: Kuruluk sonucu, canlı dokularda nekroz gelişmeye başlar bu
da mikroorganizmalar için iyi bir besi yeri olur. Nekrotik dokuda kan dolaşımı
olmadığı için antibiyotikler nekrotik dokuya ulaşamaz ve enfeksiyona yatkınlık
artar.
16) Lökositlerin derine göçü: Lökositler doku kuruluğu, hipotermi, antiseptik
madde kullanımı gibi nedenlerden olumsuz etkilenir, mikroorganizma ile
mücadele edemez. Bu nedenle lökositler, yaranın derinliklerine doğru göç
ederek kendilerini korur. Bu durum bakterilerin üremesi için uygun ortam
yaratır.
Yara Bakımında Kullanılan Malzemeler
- Pansuman arabası
- Povidon iyot (%10’luk), %09’ luk NaCI solüsyonu
- Steril ve Non-steril eldiven
- Steril tromel (içinde steril gaz bezi, tampon, pet)
- Hipoallerjik flaster, bistüri
- Pens kavanozu
- Steril malzeme tepsisi (portegü, makas, koher, penset, küret vb.) yada steril
pansuman bohçası,
- Sargı bezi ya da elastik bandaj
- Paravan ya da perde
- Atık çöp torbası ya da kutusu
- Böbrek küvet
